به گزارش اکو اقتصاد، صنعت پتروشیمی ایران به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های صادرات غیرنفتی کشور، نقشی کلیدی در تأمین ارز، تثبیت تراز تجاری و حمایت از تولید داخلی دارد. این صنعت به دلیل برخورداری از منابع غنی نفت و گاز، مزیت رقابتی قابل‌توجهی دارد؛ اما میزان بهره‌برداری از این ظرفیت به‌شدت به وضعیت تحریم‌های بین‌المللی گره خورده است. چشم‌انداز صادرات پتروشیمی در سال‌های پیش‌رو، تا حد زیادی به مسیر سیاسی و روابط خارجی ایران بستگی دارد.
در سناریوی رفع تحریم‌ها، انتظار می‌رود صادرات پتروشیمی با رشد چشمگیری همراه شود. در سال‌های پیش از تشدید تحریم‌ها، ایران توانسته بود بخش قابل توجهی از محصولات خود را به بازارهای اروپا و شرق آسیا صادر کند. با بازگشت احتمالی به چنین شرایطی، شرکت‌های ایرانی می‌توانند به جای بازارهای محدود منطقه‌ای، به بازارهای متنوع‌تر و پردرآمدتر دسترسی پیدا کنند. این امر نه‌تنها حجم صادرات را بالا می‌برد، بلکه ارزش افزوده بالاتری نیز ایجاد خواهد کرد؛ چرا که فروش در بازارهای رقابتی، قیمت‌های بهتری را به همراه دارد. علاوه بر این، انتقال فناوری و جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به افزایش بهره‌وری و تنوع محصولات کمک کند و سهم ایران در زنجیره ارزش جهانی پتروشیمی را ارتقا دهد.
در مقابل، در سناریوی تشدید تحریم‌ها، مسیر صادرات با محدودیت‌های قابل‌توجهی روبه‌رو می‌شود. شرکت‌های پتروشیمی ناچار خواهند بود برای دور زدن تحریم‌ها از واسطه‌ها، مسیرهای غیرمستقیم و تخفیف‌های قیمتی استفاده کنند؛ موضوعی که حاشیه سود صادرات را به شدت کاهش می‌دهد. تمرکز بیش از حد بر چند بازار محدود مانند چین، هند و ترکیه، ریسک وابستگی تجاری را افزایش می‌دهد و آسیب‌پذیری کشور را در برابر تغییر سیاست‌های این کشورها بالا می‌برد. علاوه بر این، تحریم‌های بانکی و بیمه‌ای نقل‌وانتقال پول را دشوار می‌کند و شرکت‌ها را با مشکلات جدی نقدینگی مواجه می‌سازد.
در هر دو حالت، دیپلماسی انرژی و توسعه زیرساخت‌های صادراتی نقشی تعیین‌کننده دارد. اگر ایران بتواند با ایجاد مسیرهای باثبات صادراتی، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و توسعه صنایع پایین‌دستی را تقویت کند، حتی در شرایط محدودیت نیز بخشی از مزیت خود را حفظ خواهد کرد. اما در صورت غفلت از این حوزه‌ها، شدت تحریم‌ها می‌تواند صادرات پتروشیمی را از یک موتور ارزآور به یک بخش آسیب‌پذیر تبدیل کند.
آینده صادرات پتروشیمی ایران بیش از هر چیز به تعاملات بین‌المللی و تصمیمات سیاست خارجی گره خورده است. یک رویکرد فعالانه در سیاست خارجی می‌تواند این صنعت را به پیشران توسعه اقتصادی تبدیل کند؛ اما تشدید فشارها، احتمالاً آن را در مسیر رکود نسبی قرار خواهد داد.
زهرا مالمیر